e-neaionia.gr Tο Ψηφιακό στέκι της πόλης

To φαινόμενο Dunning – Kruger και η πανδημία

Το φαινόμενο Dunning – Kruger για να το έχεις ακούσει ή είσαι ειδικός της Ψυχολογίας ή σου συνέβη. Όλα άρχισαν πριν από 26 χρόνια στο Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ, όταν ο 44χρονος McArthur Wheeler ετοιμαζόταν να ληστέψει δύο τράπεζες. Δε σκόπευε να φορέσει μάσκα, αλλά είχε σχέδιο για να μην τον αναγνωρίσουν: Είχε καλύψει το πρόσωπό του με χυμό λεμονιού.

Φαινόμενο Dunning – Kruger και… εμπλοκή κατανόησης

Ήξερε ότι ο χυμός λεμονιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αόρατος μανδύας στη μελάνη, η οποία ξαναγίνεται ορατή μόνο όταν θερμανθεί . Συμπέρανε, λοιπόν, ότι θα έκανε το πρόσωπό του αόρατο με το χυμό του λεμονιού.

Για να βεβαιωθεί ότι το εγχείρημα λειτουργεί, πριν ξεκινήσει για την πρώτη τράπεζα φωτογράφησε τον εαυτό του με μια Polaroid. Η φωτογραφία βγήκε όντως λευκή. Κι έτσι ο ληστής ξεκίνησε για την πρώτη τράπεζα.

Στη διαδρομή προσπαθούσε να καταλάβει γιατί κανείς άλλος δεν το είχε σκεφτεί νωρίτερα. Ίσως οι άλλοι ληστές δεν έβλεπαν κατασκοπευτικές ταινίες, ίσως δεν είχαν κάποιον να τους δείξει το κόλπο με την αόρατη μελάνη, ίσως… Ποιος ξέρει; Αφού ολοκλήρωσε με επιτυχία τις ληστείες, επέστρεψε στο σπίτι, καθάρισε το χυμό λεμονιού κι έγινε πάλι …ορατός.

Λίγες ώρες μετά, η αστυνομία δημοσιοποίησε βίντεο από τις κάμερες ασφαλείας, ο Wheeler αναγνωρίστηκε και το ίδιο βράδυ οι αστυνομικοί έφτασαν στην πόρτα του. Όταν τους είδε έμεινε εμβρόντητος κι άρχισε να φωνάζει μονότονα “Μα, φορούσα το χυμό!” Ακόμα και κατά την ανάκριση ήταν δύσπιστος με τους αστυνομικούς που του είπαν ότι το πρόσωπό του ήταν ορατό στις κάμερες.

Ίσως του έλεγαν ψέμματα για να του αποσπάσουν ομολογία, σκεφτόταν. Ίσως ο ήλιος να ζέστανε το χυμό και να έγινε ορατός. Ίσως το πρόσωπό του να ήταν αρκετά ζεστό. Ίσως να ίδρωσε και ο χυμός να ξεπλύθηκε. Ή ίσως οι κάμερες να ήταν πιο εξελιγμένες από την Polaroid του.

Πάσχιζε να εξηγήσει τι συνέβη αλλά το μυαλό του δεν αναγνώριζε το προφανές: η υπόθεση με το χυμό λεμονιού ήταν λάθος. Επέμενε δε, τόσο στην ιστορία αυτή που εξετάστηκε αιματολογικά και ψυχιατρικά: Δεν είχε πάρει ψυχοτρόπες ουσίες, δεν είχε παραισθήσεις και δεν έπασχε από κάποια ψυχιατρική διαταραχή. Απλά, έκανε λάθος. Η κατανόησή του για το πώς λειτουργεί ο χυμός λεμονιού ήταν λανθασμένη.

Η έρευνα των David Dunning και Justin Kruger

Δύο ψυχολόγοι, οι David Dunning και Justin Kruger (καθηγητής και μεταπτυχιακός φοιτητής αντίστοιχα στο Πανεπιστήμιο του Cornell), που έμαθαν την είδηση του ληστή με το χυμό λεμονιού, μόλις συνήλθαν από τα γέλια, αποφάσισαν να ψάξουν το θέμα σε βάθος.

Είχαν υπόψη τους κι άλλες παρόμοιες περιπτώσεις ανθρώπων που ήταν βέβαιοι για πράγματα για τα οποία δε γνώριζαν ουσιαστικά τίποτα. Από πού αντλούσαν όμως την “πυρηνική” τους αυτή πεποίθηση;

Οι δύο επιστήμονες έκαναν μια έρευνα σε προπτυχιακούς φοιτητές ψυχολογίας. Τους ζήτησαν να συμπληρώσουν τεστ γραμματικής, λογικής και… χιούμορ. Επιπλέον, τους ζήτησαν να εκτιμήσουν τη βαθμολογία τους, όπως και το πώς τα πήγαν σε σύγκριση με τους υπολοίπους.

Το αποτέλεσμα: Οι φοιτητές με τις χαμηλότερες βαθμολογίες υπερεκτίμησαν τους εαυτούς τους, τοποθετώντας τους πάνω από το μέσο όρο. Οι μαθητές με μεσαίες βαθμολογίες επίσης υπερεκτίμησαν τους εαυτούς τους, αλλά λιγότερο. Οι μαθητές με τις υψηλότερες βαθμολογίες υποτίμησαν ελαφρώς τους εαυτούς τους!

Η έρευνα δημοσιεύθηκε ως Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments.

Φαινόμενο Dunning – Kruger: Η ανικανότητα έχει έπαρση;

Τα αποτελέσματα 4 ακόμη σχετικών ερευνών που ακολούθησαν είναι αδιαμφισβήτητα. Οι ανεπαρκείς τείνουν να κάνουν επανειλημμένα δύο πράγματα: να υπερεκτιμούν δραματικά τις επιδόσεις τους και να υποτιμούν το μέσο όρο του επιπέδου επιδόσεων του συνόλου.

Η τάση των ανίκανων στο λάθος είναι καθολική και τέτοια που να αμφισβητεί μέχρι και τους πιο βασικούς κανόνες των μαθηματικών, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος ο David Dunning σε ένα σύντομο χαριτωμένο βίντεο

Συνοψίζοντας: η ανεπάρκεια συχνά συνοδεύεται από έπαρση και οι ανεπαρκείς έχουν συνήθως αμέριστη εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους. Δεν αντιλαμβάνονται τα όριά τους και αγνοούν τα λάθη τους. Τέλος, δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τη δεξιότητα του άλλου, ενώ μπορούν να φτάσουν μέχρι και να την περιφρονήσουν.

Η καλή είδηση είναι ότι όσο υπάρχει πρόοδος στη μάθηση τόσο αυτή η πλασματική αίσθηση υπεροχής μειώνεται με ταχύ ρυθμό.

 

φαινόμενο Dunning – Kruger

Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι όποιος είναι ανέπαρκής δεν νιώθει καμία ανάγκη να μάθει κάτι περισσότερο και τείνει να αναπαύεται στην κορυφή των πεποιθήσεων και της άγνοιάς του, κοιτάζοντας τον υπόλοιπο κόσμο αφ’υψηλού.

Διαστρέβλωση της ικανότητας κρίσης και Πανδημία

Το φαινόμενο Dunning Kruger είναι μία γνωστική προκατάληψη (cognitive bias): μία από τις πολλές διαστρεβλώσεις της ικανότητας κρίσης και λήψης αποφάσεων, που προκαλείται από βιαστικές εγκεφαλικές διαδικασίες βασισμένες σε προκαταλήψεις, παρεξηγήσεις ή ανεπαρκή δεδομένα.

Είναι δε, γεγονός ότι είμαστε όλοι επιρρεπείς σε διαστρεβλώσεις της κρίσεως. Η Wikipedia έχει δημοσιεύσει ένα μακροσκελέστατο κατάλογο με τέτοιες διαστρεβλώσεις ή προκαταλήψεις που πιθανότατα έχουμε λίγο ως πολύ όλοι μας. Αξίζει πραγματικά τον κόπο να δείτε τη λίστα, μόνο και μόνο για να γίνει κατανοητό με πόσους τρόπους μπορούμε να σφάλουμε στη σκέψη μας, εξαπατώντας τους ίδιους μας τους εαυτούς.

Αλλά το να γνωρίζουμε ότι τα λάθη κρίσεως υπάρχουν, το να αμφιβάλλουμε  και να διατηρούμε μία δόση ισορροπίας, ρεαλισμού και ταπεινοφροσύνης μας βοηθά στο να σφάλλουμε κάπως λιγότερο και κυρίως στο να μην αδικούμε τους εαυτούς μας από τα ίδια μας τα λάθη.

Οι ψυχοερευνητές στη διάρκεια της πανδημίας έχουν εντοπίσει μία σειρά από γνωστικές προκαταλήψεις που δυσκολεύουν πολλούς ανθρώπους να αντιληφθούν τα προφανή. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η προκατάληψη της παράλειψης, της επιβεβαίωσης και της διαθεσιμότητας.

Η προκατάληψη της παράλειψης

Ενα παράδειγμα γνωστικής προκατάληψης που μπορεί να συμβάλει στη διστακτικότητα για τα εμβόλια κατά του COVID-19 είναι η «προκατάληψη της παράλειψης». Πρόκειται για την τάση βάσει της οποίας προτιμάμε μια κακή συνέπεια να προέρχεται από το γεγονός ότι δεν κάναμε κάτι, παρά να είναι το άμεσο αποτέλεσμα μια ενέργειάς μας.

Στην προκειμένη περίπτωση, δίνουμε μεγαλύτερη βαρύτητα στις ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να προκαλέσει το εμβόλιο και παραλείπουμε να σκεφτούμε τις συνέπειες που μπορεί να έχει στην υγεία μας ο μη εμβολιασμός.

Παρομοίως πολλές φορές λειτουργούμε βάσει της «προκατάληψης αποφυγής της αβεβαιότητας», δηλαδή της τάσης να αποφεύγουμε επιλογές για τις οποίες λείπουν πληροφορίες. Προτιμάμε δηλαδή την επιλογή γνωστών κινδύνων και πιθανοτήτων έναντι άγνωστων, ακόμη και αν οι άγνωστες πιθανότητες ενδέχεται να λειτουργούν προς συμφέρον μας.

Την απόφασή μας να εμβολιαστούμε ή όχι μπορεί επίσης να επηρεάσει η «προκατάληψη της επιβεβαίωσης», δηλαδή η ασυνείδητη τάση να αναφέρουμε, να συγκρατούμε και να χρησιμοποιούμε τις πληροφορίες που στηρίζουν τις υπάρχουσες απόψεις μας. Ταυτόχρονα, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, αγνοούμε πληροφορίες, όσο ισχυρές ή έγκυρες και αν είναι αυτές, που αντιτίθενται στα «πιστεύω» μας.

Η ευκολία με την οποία πληροφορίες για τα εμβόλια μπορούν να αναζητηθούν στο Διαδίκτυο βοηθά την προδιάθεση επιβεβαίωσης να διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στην απόφασή μας για τον εμβολιασμό και γενικότερα σε θέματα υγείας. Εάν λοιπόν εξαρχής διατηρούσαμε μια επιφύλαξη ως προς την ασφάλεια των εμβολίων, θα αναζητήσουμε πληροφορίες που θα επιβεβαιώνουν ότι τα εμβόλια δεν είναι ασφαλή.

Ακόμη, η «προκατάληψη της διαθεσιμότητας», δηλαδή η τάση να παίρνουμε αποφάσεις με βάση τις πληροφορίες που έρχονται πρώτες ή πιο εύκολα στο μυαλό μας, μπορεί να καθορίσει την απόφασή μας. Αν ένα γεγονός έρχεται στο μυαλό εύκολα, θεωρούμε ότι αυτό είναι πιο πιθανό να συμβεί.

Ενώ τα περιστατικά σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών που έχουν αναφερθεί μετά τον εμβολιασμό είναι εξαιρετικά λίγα, αναπαράγονται πολύ από τα μέσα ενημέρωσης με αποτέλεσμα να έρχονται πρώτα στη σκέψη μας.

Εν αντιθέσει, δεν θα δούμε να αναπαράγεται ο αριθμός των εμβολιασμών που ολοκληρώθηκαν χωρίς προβλήματα, καθώς δεν αποτελούν «είδηση». Αυτό, μέσω της «προκατάληψης της διαθεσιμότητας» μας κάνει να εκτιμάμε λανθασμένα την πιθανότητα εμφάνισης σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών.