Γιατί οι δρόμοι της Αθήνας έγιναν ποτάμια

Η κακοκαιρία ήταν σαρωτική και το πέρασμά της από την Αττική καταστροφικό. Η εξήγηση δεν οφείλεται μόνο στα φραγμένα φρεάτια, την ασυνήθιστα δυνατή βροχόπτωση και τις κατά τόπους αβελτηρίες, που ασφαλώς τραγικοποιούν το αποτέλεσμα.
Οι γνωρίζοντες την πόλη και τη μορφολογία της κατανοούν πόσο ευάλωτη είναι σε πλημμυρικά φαινόμενα. Οι δρόμοι γίνονται ακόμη και σήμερα ποτάμια, γιατί παλιότερα ήταν ποτάμια. Η Αττική μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα είχε 700 και πλέον ποταμούς, χειμάρρους και ρυάκια.
Η οδός Σταδίου για παράδειγμα ήταν ένας από τους πρώτους χειμάρρους που μπαζώθηκαν και χτίστηκαν οικισμοί.

Ο Κηφισσός είχε την κοίτη του στο Κεφαλάρι της Κηφισιάς και οδηγούσε μεγάλο μέρος από τα νερά του Λεκανοπεδίου στη θάλασσα. Σήμερα ίσως είναι η μόνη λύση πλέον για να βρουν φυσική διέξοδο τα νερά της βροχής

Ο Ιλισσός διέσχιζε την σημερινή Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας και ο Ποδονίφτης απλωνόταν κατά μήκος του Ψυχικού κι έφτανε ως τον Περισσό ενώ ο Ηριδανός περνούσε από το Μοναστηράκι και το Θησείο. Παλιότερα υπήρχαν ακόμη ο Κυκλοβόρος, ο Βουρλοπόταμος, ο Βοϊδοπνίχτης, ο Αλασσώνας, ο Ποδονίφτης (στην περιοχή μας) το Λυκόρεμα και άλλα σημεία που τα νερά της βροχής συγκεντρώνονταν και κατέληγαν στη θάλασσα.

Τα ποτάμια εξακολουθούν να ρέουν κάτω από τους δρόμους της Αθήνας. Σε πολλά κτίρια κατά μήκος του δρόμου αντλούνται και σήμερα νερά, με υδραυλικά συστήματα, ενώ γεωτρήσεις του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών) απέδειξαν ότι οι περισσότεροι δρόμοι της Αθήνας κρύβουν ένα μπαζωμένο ρέμα ή ένα υπόγειο ποτάμι.

Σύμφωνα με μελέτη του ΕΜΠ, τα ανοιχτά ρέματα το 1945, είχαν μήκος 1.280 χιλιόμετρα και σήμερα, μόλις, 434 χιλιόμετρα, μειώθηκαν, δηλαδή, σε ποσοστό 66,4%.

Κλιματική αλλαγή και 4% ελεύθεροι χώροι

Όπως, προκύπτει από μελέτη του ΙΓΜΕ, πριν από μερικά χρόνια, το 80% των νερών της βροχής το απορροφούσε το έδαφος και μόλις το 20% έπεφτε στην θάλασσα. Σήμερα το ποσοστό αυτό λόγω κλιματικής αλλαγής έχει αλλάξει δραματικά.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δομημένες επιφάνειες στην Αθήνα κάλυπταν το 25% του λεκανοπεδίου. Μετά το 1975, το 75% καλύφθηκε από δομημένες επιφάνειες και δρόμους δίκτυα, ενώ οι ελεύθεροι χώροι αποτελούν, μόλις, το 4%…. 

Ο αιώνας της γρήγορης δόμησης και των πολυκατοικιών (20ος) έφτιαξε ένα πλέγμα άναρχων έργων που δεν έλαβαν εξ αρχής υπόψιν τα υπόγεια νερά και τα ποτάμια της πόλης. Έτσι όποιες παρεμβάσεις μπόρεσαν να γίνουν εκ των υστέρων, αναγκαστικά προσαρμόστηκαν στην υπάρχουσα δόμηση

Ιλισός

Ο Ιλισός, ήταν το μεγαλύτερο ποτάμι που διέσχιζε την Αθήνα Ξεκινούσε από τον Υμηττό, για να καταλήξει στην θάλασσα. Παλιά ήταν ανοικτό. Σήμερα, κυλάει εξ ολοκλήρου υπογείως, κάτω από τη Μιχαλακοπούλου, περνάει από την Βασ. Σοφίας (μπροστά από το Παναθηναϊκό Στάδιο), συνεχίζει στην Καλλιρρόης, για να καταλήξει μετά την Καλλιθέα στην θάλασσα…. 

Ηριδανός

Στον Ιλισό χυνόταν ο Ηριδανός που ξεκινούσε από τον Λυκαβηττό και κατέβαινε από το Κολωνάκι. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Μετρό στην πλατεία Συντάγματος, ανακαλύφθηκε η αρχαία κοίτη του. Ο ποταμός συνεχίζει στις οδούς Μητροπόλεως και Ερμού, στην Αρχαία Αγορά και καταλήγει στον Κεραμεικό.  Την κοίτη του Ηριδανού συνάντησε το Μετρό και στο Μοναστηράκι. Ίσως όχι πολύ μακριά από το σημείο που η καταιγίδα χθες έκανε τους δρόμους χειμάρρους

Βοϊδοπνίχτης και Κυκλόβορος

Από το Λυκαβηττό ξεκινούσε και ο Βοϊδοπνίχτης που χωριζόταν, με ένα μέρος του να περνάει από την οδό Δημοκρίτου και την οδό Ακαδημίας προς το Αρσάκειο. Από τα Τουρκοβούνια ξεκινούσε ο Κυκλόβορος, ένας από τους μεγαλύτερους χειμάρρους της Αθήνας, που έφθανε στο Πεδίον του Άρεως και διαμέσου της οδού Μάρνη κατέληγε στην πλατεία Βάθης…. 

Αλάσσωνας, Βουρλοπόταμος, Ποδονίφτης και το Ρέμα της Πικροδάφνης

Το Παγκράτι και τον Βύρωνα διέσχιζαν ο Αλασσώνας και το ρέμα «Πήδημα της Γριάς» αντίστοιχα. Στο Φάληρο χύνονταν ο Βουρλοπόταμος (ή Ξηροτάγαρος) και το ρέμα της Πικροδάφνης. Το ρέμα του Ποδονίφτη κυλάει κάθετα τους δήμους Χαλανδρίου, Ψυχικού, Φιλοθέης και Νέας Ιωνίας, διασχίζει υπόγεια τη Λεωφόρο Κηφισίας καταλήγοντας στον Κηφισό…. 

Παραθέτουμε οπτική αναδρομή με φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του πανεπιστημίου της Κολωνίας  iDAI οι οποίες δημοσιεύονται με άδεια από την συλλέκτρια φωτογραφιών, Λίζα Κουτσαπλή.

Παγκράτι και τα ερείπια του ναού του Σταυρωμένου Πέτρου όπου στα θεμέλια του  κτίστηκε ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνος. ημερομηνία άγνωστη:

Άποψη του Λυκαβηττού και ο Ιλισσός:

Αποψη του Παναθηναϊκού Σταδίου, πριν την κατασκευή του

\

Γλυφάδα, 1942, φωτογράφος Walther Wrede:

Αθήνα, η Πύλη του Αδριανού​

Αθήνα, Πλάκα, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου ή Πύργος των Ανέμων ή Αέρηδες, 1895:

Παρακάτω δημοσιεύουμε κάποιες άλλες εικόνες από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

Οι καταρράκτες του Ιλισού, Αθήνα 1801-1806.
Έργο του βρετανού ζωγράφου Edward Dodwell
Τυπώθηκε στο Λονδίνο το 1821

Η πηγή Καλλιρρόη, του Ιλισού, Αθήνα, 7 Μαρτίου 1891
Δεξιά ο αμερικανός ποδηλάτης William Sachtleben
Φωτογράφος: Thomas Gaskell Allen Jr.

Η πηγή Καλλιρρόη και ο Ιλισός, όπως ήταν το 1844
Λιθογραφία από το αρχικό έργο του Harry John Johnson
Δημοσιεύτηκε στο “London Illustrated News” το 1863

Ο Ιλισός το 1844
Έργο του βρετανού ζωγράφου Harry John Johnson

Η Ρωμαϊκή γέφυρα του Ιλισού και τα ερείπια του Παναθηναϊκού Σταδίου
Έργο του γάλλου αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου Julien-David Le Roy | Από έκδοση του 1758

Η γέφυρα του Ιλισού στη θέση του σημερινού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, το 1938
Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

Το τρίτοξο γεφύρι που χτίστηκε πάνω από τον Ιλισό το 1874, δαπάνη Γεωργίου Αβέρωφ
Αθήνα, 1896

Το γεφύρι από διαφορετική γωνία λήψης, με το Πανόραμα Θων (που χτίστηκε το 1895 και κατεδαφίστηκε το 1921) στα αριστερά του
Αθήνα, 1906

Ο Ιλισός στο ύψος του Καλλιμάρμαρου, περί το 1937
Ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ

Αθήνα, 11 Φεβρουαρίου 1937 | Η κάλυψη του Ιλισού

 
Το Μετς και ο Ιλισός, φωτογραφημένοι από τον λόφο του Αρδηττού, στις αρχές του 20ου αιώνα

Η κοίτη του Ιλισού, το 1905
Φωτογράφος: Ναύαρχος Νικόλαος Κ. Μακκάς
Φωτογραφικό Αρχείο Ελιά

Γεφυράκι του Ιλισού, στη σημερινή Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας

 
Ο Ιλισός, όταν κυλούσε στη μέση της Καλλιρόης | Αθήνα, 1963
Φωτογράφος: Δημοσθένης Μπούκης

Το ρωμαϊκό υδραγωγείο του Αδριανού, πάνω από τον Ποδονίφτη, στη Φιλοθέη
Léon Joubert, τέλη 19ου – αρχές 20ου αιώνα.
Σημερινή τοποθεσία: στο τέλος της Λεωφόρου Καποδιστρίου, μεταξύ Καλογρέζας, Περισσού και Νέας Ιωνίας.

Ο Ηριδανός περνά δίπλα από τον Ναό του Ηφαίστου στο Θησείο
Αθήνα 1832
Έργο του σκωτσέζου ζωγράφου Hugh William “Grecian” Williams

 
Ο Ηριδανός σήμερα κυλά στον αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού

Κι εδώ, από μια άλλη οπτική γωνία

Ο Κηφισός και η Γέφυρα στο προάστιο Κολοκυνθού | Αθήνα, 1904

Ο Κηφισός των αρχών του αιώνα

Και πάλι ο Κηφισός

Η πηγή Κεφαλάρι του Κηφισού, που έδωσε το όνομά της στη γνωστή γειτονιά της Κηφισιάς

Ο Κηφισός στο σημείο που σήμερα αποκαλούμε Τρεις Γέφυρες (και τότε είχε όντως τρεις γέφυρες)
Αθήνα 1927
Ψηφιακό Αρχείο της ΕΡΤ

Ο Κηφισός φωτογραφημένος κάτω από την εθνική οδό Αθηνών-Λαμίας
Αθήνα, 26 Απριλίου 2009