Το Μπλόκο Καλογρέζας είναι όχι απλώς μία φράση, αλλά μία ολόκληρη ιστορική περίοδος που σημάδεψε τη Νέα Ιωνία, την Καλογρέζα αλλά και ολόκληρη τη σύγχρονη Ελλάδα. Κάθε χρόνο η περιοχή θυμάται και τιμά τους 22 εκτελεσθέντες στο Μπλόκο της Καλογρέζας. Την Τρίτη 15 Μαρτίου συμπληρώνονται 80 χρόνια από την τραγική επέτειο εκείνων των εκτελέσεων, που σηματοδοτούσαν την πρώτη άγρια επίθεση των Ταγμάτων Ασφαλείας.
Πως φτάσαμε στο Μπλόκο Καλογρέζας
Το «Μπλόκο της Καλογρέζας» είναι η πρώτη μεγάλη επιχείρηση λαϊκής και εθνικής αντίστασης στους Γερμανούς κατακτητές. Ο πόλεμος του 1940 βρήκε την προσφυγομάνα Νέα Ιωνία να κάνει τα πρώτα σταθερά της βήματα στην ενσωμάτωση των προσφύγων, που ήρθαν το 1923 από την Μικρά Ασία. Στην περιοχή είχαν αρχίσει να λειτουργούν ταπητουργίες, μεταξουργίες και εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας, που μετέφεραν την τεχνογνωσία και την κουλτούρα των προσφύγων στη νέα τους πατρίδα.
Στην περιοχή της Καλογρέζας που είναι ήδη τμήμα της Νέας Ιωνίας, λειτουργεί από το 1939, λιγνιτωρυχείο ενώ ένα ακόμα ορυχείο λιγνίτη λειτουργεί και στο γειτονικό Ηράκλειο. Αμέσως μετά την εγκατάσταση των κατακτητών η επίβλεψη και των δύο χώρων περνάει στις ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις. Σύντομα όμως λόγω της σπουδαιότητας των μεταλλευμάτων τη φύλαξη και διαχείρισή τους αναλαμβάνει ο Γερμανικός στρατός.
Στο τέλος του 1942 οι εργαζόμενοι στα λιγνιτωρυχεία της Καλογρέζας και του γειτονικού Ηρακλείου ανέρχονταν στους 1800 περίπου και είχαν καταφέρει να είναι ο πιο οργανωμένος κλάδος εργατών της περιοχής. Διεκδικούν με απεργίες, βελτιώσεις των συνθηκών εργασίας, σίτισης και της ποιότητας ζωής. Βρίσκονται μαζί με τους υφαντουργούς και τους άλλους βιομηχανικούς εργάτες της Νέας Ιωνίας στην πρωτοπορία του αντιστασιακού κινήματος και συμμετέχουν σ’ όλες τις κινητοποιήσεις του λαού της Αθήνας.
Στις 22 Δεκέμβρη του 1942 γίνεται μεγάλη διαδήλωση στην Αθήνα, για να ματαιωθούν τα σχέδια των Γερμανών για πολιτική επιστράτευση χιλιάδων Ελλήνων πολιτών. Σκοπός ήταν να σταλούν εργάτες στα εργοστάσια-κάτεργα του Γ΄ Ράιχ που τροφοδοτούσαν τη χιτλερική πολεμική μηχανή. Εργάτες από την Νέα Ιωνία, το σωματείο κλωστοϋφαντουργών και το σωματείο των ανθρακωρύχων είναι στην πρώτη γραμμή μαζί με τους φοιτητές της Αθήνας, στην προσπάθεια να εισβάλλουν στο Υπουργείο Εργασίας που βρισκόταν στην οδό Μπουμπουλίνας και Τοσίτσα.
Οι απεργίες και οι διαδηλώσεις συνεχίζονται τον Φεβρουάριο με μεγαλύτερη ένταση και κορυφώνονται με τη συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων λαού την 5η Μαρτίου 1943. Από τα πυρά των Ιταλών, Γερμανών, αστυνομικών και χωροφυλάκων πέφτουν 13 διαδηλωτές νεκροί και 134 τραυματίζονται .
Εργάτες από τη Νέα Ιωνία και Λιγνιτωρύχοι της Καλογρέζας
Τελικά ο λαός της Αθήνας τα καταφέρνει και η πολιτική επιστράτευση ακυρώνεται!
Οι λιγνιτωρύχοι της Καλογρέζας συμπαρίστανται με απεργίες και διαδηλώσεις και σ’ άλλους κλάδους εργαζομένων.
Την 1η Σεπτέμβρη του ’43 κάνουν απεργία και διαδηλώνουν μαζί με άλλους εργάτες της Νέας Ιωνίας, υπέρ των 50 τροχιοδρομικών που είχαν συλληφθεί, με την κατηγορία ότι διέπραξαν δολιοφθορά στα οχήματα, μετά τη μεγάλη απεργία των εργαζομένων στα τραμ της Αθήνας. Οι χωροφύλακες προσπαθούν να τους εμποδίσουν να πλησιάσουν το τμήμα Χωροφυλακής (βρισκόταν απέναντι από το σημερινό κτήριο του ΟΤΕ, στην οδό Ηρακλείου) και συλλαμβάνουν πέντε διαδηλωτές.
Το απόγευμα, περίπου 1200 άτομα συγκεντρώνονται ξανά και διαδηλώνουν με κύριο αίτημα την απελευθέρωση των συλληφθέντων. Οι χωροφύλακες για να σταματήσουν το αγανακτισμένο πλήθος, πυροβολούν εναντίον των διαδηλωτών στη συμβολή των οδών Ηρακλείου και Μικράς Ασίας.
Σκοτώνονται δύο επί τόπου, ένας πεθαίνει αργότερα στο νοσοκομείο και τραυματίζονται έξι ακόμα. Νεκροί είναι οι Γεράσιμος Κεραμιδάς (32 ετών) Παναγιώτης Γεωργίου (60 ετών) και Παναγιώτης Κούτρας (25 ετών). Ήταν η πρώτη φορά που Χωροφύλακες πυροβολούσαν εναντίον διαδηλωτών, χωρίς (έστω και για τα προσχήματα) την παρουσία των κατακτητών.
Κλίμα τρομοκρατίας από τους Ταγματασφαλίτες
Μετά τα γεγονότα του Φθινοπώρου, το χειμώνα του 1943-44 έχει επιβληθεί κλίμα τρομοκρατίας στις περιοχές της Καλογρέζας και της Νέας Ιωνίας από τη Χωροφυλακή, την Ειδική Ασφάλεια και τα Τάγματα Ασφαλείας. Η Eιδική Ασφάλεια με τους πληροφοριοδότες που διαθέτει συντάσσει καταλόγους ΕΑΜιτών, ΕΠΟΝιτών και κομμουνιστών και ετοιμάζει εκκαθαρίσεις.
Η αφορμή δίνεται όταν οι εργάτες των λιγνιτωρυχείων, στις 14 Μαρτίου 1944, καταθέτουν σειρά αιτημάτων προς τη διοίκηση των ορυχείων. Ο επικεφαλής της Ειδικής Ασφάλειας Αλέξανδρος Λάμπου έχει ήδη έτοιμο κατάλογο με τα ονόματα των πρωτοπόρων εργατών και όλων όσων έχουν καταδοθεί πως είναι οργανωμένοι στο Ε.Α.Μ.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας γίνεται σύσκεψη παρουσία του υπουργού Α. Ταβουλάρη, του αρχηγού Χωροφυλακής υποστράτηγου Γκίνου, του Διοικητή των Ταγμάτων Ασφαλείας Βασιλείου Ντερτιλή και του Γερμανού τοποτηρητή στο υπουργείο. Ο Λάμπου ειδοποιεί τους επικεφαλής των ομάδων του και το βράδυ κινητοποιεί από τριγύρω περιοχές και την Αθήνα μεγάλες δυνάμεις της Χωροφυλακής, Ταγματασφαλιτών και ενόπλων της Ειδικής Ασφάλειας.
Το Μπλόκο Καλογρέζας και ο ρόλος των Χωροφυλάκων
Το επόμενο πρωί οι δυνάμεις αυτές μεταφέρονται με οχήματα και ζώνουν τη Νέα Ιωνία και την Καλογρέζα. Συμμετέχουν το σύνολο των ανδρών της Ειδικής Ασφάλειας με επικεφαλής τον Λάμπου, ταγματασφαλίτες με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Νικόλαο Πλυτζανόπουλο και ομάδες της Χωροφυλακής υπό τον αρχηγό της, υποστράτηγο Γκίνο.
Εισβάλουν σε σπίτια, συλλαμβάνουν τους άνδρες, τρομοκρατούν γυναίκες και παιδιά, μαζεύουν τους άνδρες που πάνε για την πρωινή βάρδια στα εργοστάσια. Λεηλατούν σπίτια και μαγαζιά. Στα λιγνιτωρυχεία, την ώρα που σχολάει η νυχτερινή βάρδια και βγαίνει από τις στοές, τους μαζεύουν όλους και συλλαμβάνουν τους περισσότερους.
Τους οδηγούν, μαζί μ’ άλλους άνδρες από την Ελευθερούπολη, τη Σαφράμπολη, το Παναιτώλιο και άλλα σημεία της Νέας Ιωνίας με βρισιές, με κτυπήματα και υπό την απειλή των όπλων, στην πλατεία της εκκλησίας της Ζωοδόχου Πηγής, όπου βρίσκεται το τμήμα Χωροφυλακής της Καλογρέζας.
Καίνε το καφενείο του Βουτσά τόπο συνάντησης των ανδρών της Καλογρέζας, που βρίσκονταν εκεί στην πλατεία. Εκεί βασανίζουν τον Παναγιώτη Μικρόπουλο που την προηγούμενη μέρα είχε πάει στο διευθυντή του ορυχείου να ζητήσει να ικανοποιηθούν τα αιτήματα των λιγνιτωρύχων. Του ζητούν να προδώσει συναγωνιστές του, αυτός αρνείται. Τον απομακρύνουν τον πάνε παρακάτω στο ρέμα και τον εκτελούν.
Συνολικά οι χωροφύλακες και οι γερμανοτσολιάδες εκτελούν 22 άνδρες στο ρέμα του Ποδονίφτη που απέχει περίπου 100 μέτρα από την πλατεία όπου είχαν συγκεντρώσει τους άνδρες με ηλικία από 16 έως 60 χρονών. Από τους άνδρες που τελικά συλλαμβάνουν, μεταφέρουν και παραδίνουν 60 περίπου στους Γερμανούς, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου.
Ορισμένους η ειδική ασφάλεια τους οδηγεί στη φυλακή Χατζηκώστα στην Καλλιθέα . Αργότερα από το Χαϊδάρι 11 Ιωνιώτες μεταφέρονται σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στη Γερμανία.
Η πρωτοφανής αγριότητα των ομάδων της Ειδικής Ασφάλειας και των Ταγμάτων ασφαλείας περιγράφεται από όλους τους μάρτυρες κατηγορίας, στη δίκη που ακολούθησε, το 1945.
Χαρακτηριστική είναι η παρακάτω κατάθεση της Μαρίας Μαντζαβίνου, της οποίας ο αδελφός Δ. Αργυρόπουλος εκτελέστηκε: «Εις το μπλόκο της Καλογρέζας ήλθαν εις την οικίαν μας και ενήργησαν έρευνα όργανα της Ασφαλείας, χωρίς να εύρουν τίποτε επιβαρυντικόν. Μετ’ ολίγην ώραν πέρασε ένας τσολιάς και πήρε τον αδελφό μου Δημήτριον Αργυρόπουλον, τον μόνον προστάτην μου και τον εξετέλεσαν μαζί με τους άλλους.
Εις το μπλόκον της Καλογρέζας ήτο η Ασφάλεια μαζί με τσολιάδες. Επί κεφαλής δε τούτων ήτο ο Λάμπου, όστις και διέταξε την εκτέλεσιν των εκτελεσθέντων. Ο Λάμπου βαστούσε την εικόναν της Παναγίας και φώναζε: «ΜΕ ΤΗΝ ΔΙΑΤΑΓΗΝ ΑΥΤΗΣ ΘΑ ΠΙΩ ΑΙΜΑ!»…
Το Μπλόκο Καλογρέζας και η Αντίσταση
Ο Σπύρος Πασάλογλου περιγράφει ανάλογη εικόνα με τον υποστράτηγο Λάμπου στην πλατεία της Ζωοδόχου Πηγής να κραυγάζει «Η Παναγιά κι ο Χριστός διατάζουν και εγώ εκτελώ, μα, όποιος δεν μαρτυρήσει θα έχει την τύχη του Μικρόπουλου!»
Η Άννα Παρλιαμά στην κατάθεσή της, στη δίκη της Ειδικής Ασφαλείας (Β΄ Ειδικό δικαστήριο Δοσίλογων) χαρακτηριστικά λέει: «Τα όργανα της Ειδικής ήταν χειρότερα και από τους Γερμανούς. Ήταν σκυλιά!».
Το αποτέλεσμα του μπλόκου για το ΕΑΜικό αντιστασιακό κίνημα στη Νέα Ιωνία, την Καλογρέζα και τις γύρω περιοχές ήταν, ο αποδεκατισμός του από τα σημαντικότερα στελέχη του, η κατάρρευση της οργανωτικής του δομής και η σημαντική κάμψη στην απήχηση που έβρισκε στα λαϊκά στρώματα. Η ολοκληρωτική τρομοκρατία των καταχτητών και των συνεργατών τους επικράτησε τους μήνες που ακολούθησαν μέχρι την απελευθέρωση της Αθήνας στις 12 Οκτωβρίου 1944.
Μπλόκο Καλογρέζας και εγκλήματα πολέμου
Η δίκη για τους εγκληματίες της Ειδικής Ασφάλειας ξεκίνησε στις 18 Οκτωβρίου 1945 και τελείωσε στις 13 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, σε ένα εμφυλιοπολεμικό πολιτικό περιβάλλον.
Ο Αλέξανδρος Λάμπου καταδικάστηκε σε θάνατο. Σε επόμενη δίκη για το μπλόκο της Κοκκινιάς που έγινε το 1947 καταδικάστηκε επίσης σε θάνατο. Η ποινή του αργότερα μετατράπηκε σε ισόβια. Αποφυλακίστηκε το 1952.
Ο αρχιβασανιστής ανθυπασπιστής της Ειδικής Ασφάλειας Ευσέβιος Παρθενίου, καταδικάστηκε σε ισόβια, αποφυλακίστηκε αργότερα και έγινε μοίραρχοςτης Χωροφυλακής. Ο ενωματάρχης άνευ θητείας της ειδικής Δημήτριος Κουρεμπανάς, αρχικά αθωώνεται αλλά σε επόμενη δίκη καταδικάζεται σε φυλάκιση 6 ετών.
Ο Νικόλαος Πλυτζανόπουλος, επικεφαλής των Ταγμάτων ασφαλείας στο μπλόκο, αθωώνεται από το Γ` Δικαστήριο δοσίλογων, το Μάρτη του 1947. Κατόπιν έγινε υποστράτηγος του κυβερνητικού στρατού. Ο ανεψιός του διορίστηκε δήμαρχος Νίκαιας (Κοκκινιάς) απ’ τη χούντα το 1967.
Οι προϊστάμενοί τους και ηθικοί αυτουργοί, ο Αναστάσιος Ταβουλάρης υπουργός Εσωτερικών και ασφάλειας δραπέτευσε στην Αυστρία, και ο πρωθυπουργός Ιωάννης Ράλλης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Πέθανε από καρκίνο πνεύμονα, στη φυλακή (κατ’ άλλους στο σπίτι του), στις 26 Οκτωβρίου 1946.
Οι επικεφαλής των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής, ο Walter Schimana συνελήφθη από τους Συμμάχους και αυτοκτόνησε το 1948 πριν παραπεμφεί σε δίκη.και ο Walter Blume της SIPO-SD καταδικάστηκε από το στρατοδικείο της Νυρεμβέργης σε θάνατο για εγκλήματα πολέμου. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια, έμεινε στη φυλακή 7 χρόνια
Πηγές: Εθνική Αντίσταση και Μηχανή του Χρόνου